काठमाडौं- नेपालमा परिवार नियोजनका आधुनिक विधिको प्रयोग गर्नेको संख्यामा सुधार आउन सकेको छैन। तर, परिवार नियोजनका परम्परागत विधि अपनाउनेको संख्या भने बढीरहेको तथ्यांकले देखाएको छ।
नेपाल जनसांख्यिक तथा स्वास्थ्य सर्वेक्षण (एनडिएचएस २०२२) ले अनुसार नेपालमा आधुनिक विधि प्रयोग गर्नेको दर पछिल्लो पाँच वर्षमा उस्तै रहेको र परम्परागत विधि अपनाउने बढ्दै गएको देखाएको हो। स्वास्थ्यमा यो सर्वेक्षण हरेक पाँच वर्षमा हुँदै आइरहेको छ। हालै सार्वजनिक भएको एनडिएचएस २०२२ को प्रतिवेदनले परम्परागत विधि अपनाउनेको दर झण्डै पाँच प्रतिशतले बढेको देखाएको छ।
नेपालका लागि अमेरिकी अनुसन्धान संस्था आइसिएफको प्राविधिक अनुगमनमा न्यु एराले गरेको ‘नेपाल जनसांख्यिक तथा स्वास्थ्य सर्भेक्षण (एनडिएचएस) २०२२’ले नेपालमा प्रजनन उमेर (१५ देखि ४९ वर्ष) का ४२ दशमलव ७ प्रतिशतले मात्र परिवार नियोजनका आधुनिक साधनको प्रयोग गर्ने गरेको देखाएको छ। यो सन् २०१६ को भन्दा केही कम हो। सन् २०१६ को प्रतिवेदन अनुसार आधुनिक साधन प्रयोग गर्ने ४२ दशमलव ८ प्रतिशत थिए। यस्तै सन् २०११ मा ४३ दशमलव २ प्रतिशतले आधुनिक साधन प्रयोग गर्थे।
परिवार नियोजनका आधुनिक विधिमा महिला र पुरुषले गर्ने शल्यक्रिया सहित कन्डम, सुई, पिल्स, इम्प्लान्ट र आइयुडी पर्दछन्। सन् २००६ मा पनि नेपालका ४४ दशमलव २ प्रतिशत प्रजनन् उमेरकाले कुनै न कुनै प्रकारका साधन प्रयोग गर्ने गरेका थिए।
प्रतिवेदन अनुसार सबैभन्दा बढी बागमती प्रदेशका नागरिकले परिवार नियोजनको आधुनिक साधन प्रयोग गर्ने गरेका छन्। सबैभन्दा कम भने मधेश प्रदेशका नागरिकले प्रयोग गर्छन।
परम्परागत विधि अपनाउने बढे
आधुनिक विधि अपनाउनेको संख्यामा केही कमी आएपनि नेपालमा परम्परागत विधि अपानउनेको संख्यामा भने वृद्धि भएको छ। परम्परागत विधिमा यौन सम्पर्कका क्रममा वीर्य बाहिर खसाल्ने र महिलाको रजस्वलाको समयलाई ध्यान दिएर यौन सम्पर्क राख्ने छन्।
सर्वेक्षण अनुसार प्रजनन् उमेरका १४ दशमलव ६ प्रतिशतले यस्ता परम्परागत विधि अपनाउँछन्। पाँच वर्षअघि परम्परागत विधि अपनाउने ९ दशमलव ८ प्रतिशत थिए। जबकी सन् २०११ परम्परागत विधि अपाउने ७ प्रतिशत थिए। सन् २००६ मा ४ प्रतिशत थिए। परम्परागत विधिमध्ये वीर्य बाहिर फाल्ने विधि अपाउने १२ दशमलव ६ प्रतिशत छन् भने रजस्वलाको समय हेरेर सम्पर्क गर्ने एक दशमलव ९ प्रतिशत छन्।
कन्डम प्रयोग गर्ने जम्मा ४ दशमलव ५ प्रतिशत
आधुनिक विधि अन्तर्गत सबैभन्दा बढी कन्डमको चर्चा हुने गर्छ। कन्डमलाई सबैतिर पाइने साधनको रुपमा समेत लिइन्छ। तर सर्भेक्षणमा ४२ दशमलव ७ प्रतिशत आधुनिक साधन प्रयोग गर्नेमा कन्डमको हिस्सा जम्मा ४ दशमलव ५ प्रतिशत मात्र रहेको छ। पाँच वर्षअघि कन्डम प्रयोग गर्नेको संख्या ४ दशमलव २ प्रतिशत थियो।
कुन आधुनिक विधि अपाउने कति?
सर्वेक्षण अनुसार परिवार नियोजनका आधुनिक विधि अन्तर्गत सबैभन्दा बढी महिलाहरुले स्थायी बन्ध्याकरण गराउने गरेका छन्। स्थायी बन्ध्याकरण गराउने १३ दशमलव ४ प्रतिशत रहेको छ। त्यसपछि क्रमश महिलाहरुलाई लगाईन सुई ९ दशमलव ३, पुरुष स्थायी बन्ध्याकरण ३ दशमलव ६, पिल्स ४ दशमलव ५, पुरुष कन्डम ४ दशमलव ५, इम्प्लान्ट ६ दमशलव १, आइयुडी १ दशमलव ३ र अन्यमा शुन्य दशमलव १ प्रतिशत रहेको छ।
गर्भपतन र वैदेशिक रोजगारीलाई दोष
परिवार नियोजनका आधुनिक साधनको प्रयोग गर्नेको संख्या घट्नुमा गर्भपतन र विदेशमा काम गर्न जाने पुरुषहरुको संख्यामा वृद्धि भएकाले हुन सक्ने अनुमान गरिएको छ।
आधुनिक विधि अपानाउनेमा कुन प्रदेशका कति?
प्रदेश १ ४३ दशमलव ५
मधेश प्रदेश ४० दशमलव ५
बागमती प्रदेश ४४ दशमलव ६
गण्डकी ३५ दशमलव १
लुम्बिनी प्रदेश ४३
कर्णाली ४५ दशमलव ९
सुदूरपश्चिम ४७
परम्परागत विधि अपनाउने कुन प्रदेशमा कति?
प्रदेश १ १८ दशमलव ५
मधेश प्रदेश ८ दशमलव ५
बागमती प्रदेश २१ दशमलव ५
गण्डकी १६ दशमलव ४
लुम्बिनी प्रदेश १३ दशमलव ६
कर्णाली ९ दशमलव ३
सुदूरपश्चिम ११ दशमलव ६
